2006 Lisette Havermans (Farmacie Mondiaal)
05-04-2006 Gastencolumn Stichting Aktie Benin projectgroep Farmacie Net thuisgekomen van een enerverende reis en nog enigszins overdonderd van alle indrukken zal ik mijn best doen om onze ervaringen in Cotonou en Boukombe met u te delen.
Dinsdag 21 maart
Om twee uur ’s nacht arriveren wij in Cotonou, waar een warme deken ons omvat en een warm onthaal van Marjan en Albert ons wacht. “Wij” bestaan uit Henk Schut, apotheker van Farmacie Mondiaal en onze Nestor, Kyros Mes, apotheker van Lloyds Apotheken en Lisette Havermans, projectleider farmacie voor de Stichting Aktie Benin. Al ruim voor het vertrek van Marjan en Jetse hebben wij met elkaar afgesproken, dat wij hen zullen ondersteunen bij de organisatie van de farmacie en een eventueel (bij)scholingstraject voor alle voorschrijvers in de regio Boukombe. Doel van deze reis is het in kaart brengen van de situatie ter plaatse en de mogelijkheden onderzoeken voor structurele hulp door middel van opleiding en ondersteuning. Het is wel even spannend om te gaan, omdat uitgerekend op de dag van aankomst de uitslag van de verkiezingen bekend zal worden, waar zeer onverwacht een tweede kiesronde voor is georganiseerd in het weekend voorafgaand. Hoeveel onrust dit zal brengen is niet bekend, maar we besluiten de reis gewoon door te laten gaan.
Marjan is er, ondanks een wijziging in ons reisplan kort tevoren, in geslaagd om afspraken te maken bij het Ministerie van gezondheid voor de komende dag. We beginnen met een verlate maar welverdiende nachtrust.
Woensdag 22 maart
Na het ontbijt en een bezoek aan de ambassade vervoegen we ons bij het secretariaat van Dhr. Moussa. Deze is zeer verheugd met de hoogstwaarschijnlijke overwinning van Boni. Tot Marjans grote vreugde laat hij weten een oude (school)vriend te zijn van Boni. Dat geeft dus ene goede kans op een mooie plekje voor Moussa in de komende regering en dat zou betekenen dat Marjan niet weer van voren af aan hoeft te beginnen met het op nieuw aangaan van relaties op dit niveau. Het gesprek verloopt in allerhartelijkste sfeer, Moussa is zeer geïnteresseerd in het doel van onze komst en de mogelijkheden die dit biedt om de gezondheidszorg in Boukombe (en eventueel aanpalende regio’s) verder te ondersteunen. Hij laat bovendien weten in april naar onder andere Boukombe te komen. De werkrelatie is duidelijk op inhoud gericht maar bovenal zeer harmonieus. Marjan heeft hier duidelijk het respect en vertrouwen weten te winnen, hetgeen voor het werk van de Stichting enorm belangrijk is. De Divi blijkt helaas uit huis te zijn, maar de grote baas van de Farmacie is er wel. Moussa heeft geregeld dat wij hem om 16 uur moge ontmoeten. Na een lunch in Costa Rica dus weer terug naar het Ministerie. Tot onze grote teleurstelling worden wij direct geconfronteerd met een commerciële campagne van een franse organisatie, die duidelijk met financiele ondersteuning probeert voet aan de grond te krijgen. Het hele project is er in onze ogen niet op gericht om het medicijngebruik doelmatig en efficiënt te laten zijn, maar om vrij weg te banen voor een goede introductie van de betreffende commerciële organisatie. Verder wordt ons alle succes gewenst en verneemt Marjan dat de apotheker in Natitingou, met wie zij een goede samenwerkingsrelatie heeft opgebouwd, helaas weer naar het zuiden zal vertrekken. Er zal dus een nieuw gezicht voor in de plaats komen. Enigszins ontluisterd staan wij weer buiten.
Donderdag 23 maart
Een dag die iedereen kent die een bezoek aan Boukombe heeft gebracht; de reis van Cotonou naar Boukombe. Ik vond hem zwaar, mogelijk ook door een gebrek aan caffeine en een overdaad aan warmte. Onderweg brengen wij een bezoek aan CAMA waar wij op hartelijke wijze worden ontvangen door zowel de leerkrachten als de leerlingen. Iedereen is zeer opgewonden over het feit dat er brailleboeken zijn geregeld en een tandem is geschonken. Binnenkort worden deze zaken allemaal overhandigd aan de school. Een korte stop bij Marisca en we aanvaarden het laatste stuk van de reis over de piste naar Boukombe, waar wij een bijzonder aangenaam huis aantreffen, vorzien van alle nodige voorzieningen en niet in de laatste plaats de hartelijke ontvangst van Marjan en Jetse in hun huis. Het zal niet gemakkelijk zijn om telkens weer nieuwe gasten te ontvangen, de weg te wijzen en er energie in te moeten steken. Het lijkt hen niet te deren en we voelen ons dan ook direct thuis.
Vrijdag 24 maart
Gelijk mee in het ritme van Marjan en Jetse. Ik spreek af om Marjan te helpen bij het spreekuur, terwijl de mannen afspreken bij Jetse in het labo hun ontdekkingstocht te beginnen. Wij hebben de startsituatie slechts op afstand meegemaakt, maar zijn bijzonder onder de indruk van de professionaliteit in het labo en de toewijding tijdens het spreekuur. Nog wat ongewend aan het Frans sla ik mij met behulp van een tolk dapper door de consultaties, onderwijl bekijkend hoe de structuur en organisatie in elkaar steekt. Het volste vertrouwen van de mensen maakt vanzelf dat je hen de beste zorg wil bieden. Wij zijn zeer gecharmeerd van de inzet van collega´s als Genevievre, Dominique en Sophie. Marjan krijgt een beetje een fip van het feit dat ik nog veel vraag, maar staat mij met engelengeduld bij in mijn eerste worstelingen.
We gaan eten en daarna weer terug naar het Centre, omdat er nog patiënten zitten te wachten en mensen met uitslagen van het labo terug komen voor verdere behandeling. Opvallend zijn de vele gevallen van palu en urineweginfecties. Ontwormen lijkt bij iedereen noodzakelijk. Heerlijk om te zien dat ook patiënten die geen urineweginfectie hebben door Marjan met volle overtuiging aan vijf keer per dag een druppel Echinaeforce in een liter water (goed mengen en helemaal opdrinken hoor!!!) toch geholpen worden aan een schone blaas en doorspoelde nieren in de komende weken, wat weer bijdraagt aan een goed herstel. De mannen zien bij Jetse cellen onder de microscoop die in Nederland alleen maar in de theorie vorkomen. Het is er echt en het leeft ook echt. Geweldig dat dat nu allemaal kan worden vastgesteld en daarna ook doelmatig worden behandeld!!
Zaterdag 25 maart
We spreken af om alledrie met Marjan en Albert mee het buitengebied in te gaan. De dorpsoudste heeft toestemming gegeven voor de komst van Marjan. Bij aankomst worden we ontvangen door de dorpsoudste en geven een aantal mensen een hand. Marjan geeft per ongeluk een vrouw met lepra een hand, enkelen van ons volgens spontaan haar voorbeeld. Win realiseren het ons direct en reinigen grondig onze handen voor aanvang.
Een geheel nieuwe ervaring, zittend onder de baobap zien we in de ochtend minstens vijftig mensen aan ons voorbij trekken. Lang en geduldig wachtend op hun beurt. Een totaal andere populatie dan ik gisteren bij het Centre heb gezien. Deze mensen hebben echt niets, maar dan ook helemaal niets. Echt ondervoede kinderen en ook hun moeders. In eerste instantie bekruipt me het gevoel dat dit water naar de zee dragen is. Maar het tegendeel blijkt waar. Bij aanvang spreek Marjan de mensen toe over het belamg van het koken van water, wassen van handen voor het eten en het doen van hun behoefte op vaste plekken. Kortom het basisproces voor de organisatie van een goede gezondheid. Een aantal mensen kunnen met een wormenkuur en vitaminen goed geholpen worden, maar weer andere vragen we dringend om naar het Centre te komen de maandag erop om acht uur. En reken er maar op dat we dien maandag braaf een deel van deze groep terug hebben gezien en we hebben enkele kinderen met Bilharzia, een paar urineweginfecties, kinderen en mama´s met schurft en een mogelijke tbc patiënt onze kant op gekregen. En ziedaar het tweede grote voordeel van dit soort bezoeken. Het heeft een belangrijke voorlichtende, maar vooral ook een signalerende functie voor mensen die anders de stap naar hulp te groot vinden (en vooral ook te duur). Na een intensieve ochtend van praten en voorschrijven spreken we af dat Kyros en Henk hun bevindingen verder willen uitwerken. Kyros heeft de hele ochtend ferrotebletten, vitamines en wormenkuren geteld en is dus wel uitgeteld en is vast van plan deze activiteit voor de toekomst naar de voorbereiding te verhuizen (indien dit uitvoerbaar en haalbaar is). Henk is inmiddels ook op de rit met de consultaties en het verwoorden ervan in de boekjes of het schrift voor degenene die geen boekje hebben. We slepen ons in de namiddag weer op de fiets richting centrum.
Voor mezelf stond er het assisteren van Salma in de planning, die ook weer met veel enthousiasme de zoveelste tijdelijke collega´s in haar kliniek ontvangt, maar daar erg nog steeds uitnodigend op reageert. Helaas kwamen er geen babies meer deze dag en we spreken af dat zij mij komt wekken ( al is het midden in de nacht) als er weer bevallen wordt.
Buiten wordt ik aangesproken door een oudere vrouw, die op de bevalling van haar oudste dochter wachtte. Zij geeft mij spontaan haar ketting, die mij zal beschermen tegen beten en `mal a la tete`. Er schattig en ik ben er trots op. We besluiten de dag door aansluiting op het terras bij Kyros en Henk, die daar graag een nabespreking houden met een biertje in de buurt.
Gelet op de maximale grootte van deze column beloof ik u dat de rest van ons verblijf de komende week door mij wordt ingeleverd. Tot dan!!
Dinsdag 21 maart
Om twee uur ’s nacht arriveren wij in Cotonou, waar een warme deken ons omvat en een warm onthaal van Marjan en Albert ons wacht. “Wij” bestaan uit Henk Schut, apotheker van Farmacie Mondiaal en onze Nestor, Kyros Mes, apotheker van Lloyds Apotheken en Lisette Havermans, projectleider farmacie voor de Stichting Aktie Benin. Al ruim voor het vertrek van Marjan en Jetse hebben wij met elkaar afgesproken, dat wij hen zullen ondersteunen bij de organisatie van de farmacie en een eventueel (bij)scholingstraject voor alle voorschrijvers in de regio Boukombe. Doel van deze reis is het in kaart brengen van de situatie ter plaatse en de mogelijkheden onderzoeken voor structurele hulp door middel van opleiding en ondersteuning. Het is wel even spannend om te gaan, omdat uitgerekend op de dag van aankomst de uitslag van de verkiezingen bekend zal worden, waar zeer onverwacht een tweede kiesronde voor is georganiseerd in het weekend voorafgaand. Hoeveel onrust dit zal brengen is niet bekend, maar we besluiten de reis gewoon door te laten gaan.
Marjan is er, ondanks een wijziging in ons reisplan kort tevoren, in geslaagd om afspraken te maken bij het Ministerie van gezondheid voor de komende dag. We beginnen met een verlate maar welverdiende nachtrust.
Woensdag 22 maart
Na het ontbijt en een bezoek aan de ambassade vervoegen we ons bij het secretariaat van Dhr. Moussa. Deze is zeer verheugd met de hoogstwaarschijnlijke overwinning van Boni. Tot Marjans grote vreugde laat hij weten een oude (school)vriend te zijn van Boni. Dat geeft dus ene goede kans op een mooie plekje voor Moussa in de komende regering en dat zou betekenen dat Marjan niet weer van voren af aan hoeft te beginnen met het op nieuw aangaan van relaties op dit niveau. Het gesprek verloopt in allerhartelijkste sfeer, Moussa is zeer geïnteresseerd in het doel van onze komst en de mogelijkheden die dit biedt om de gezondheidszorg in Boukombe (en eventueel aanpalende regio’s) verder te ondersteunen. Hij laat bovendien weten in april naar onder andere Boukombe te komen. De werkrelatie is duidelijk op inhoud gericht maar bovenal zeer harmonieus. Marjan heeft hier duidelijk het respect en vertrouwen weten te winnen, hetgeen voor het werk van de Stichting enorm belangrijk is. De Divi blijkt helaas uit huis te zijn, maar de grote baas van de Farmacie is er wel. Moussa heeft geregeld dat wij hem om 16 uur moge ontmoeten. Na een lunch in Costa Rica dus weer terug naar het Ministerie. Tot onze grote teleurstelling worden wij direct geconfronteerd met een commerciële campagne van een franse organisatie, die duidelijk met financiele ondersteuning probeert voet aan de grond te krijgen. Het hele project is er in onze ogen niet op gericht om het medicijngebruik doelmatig en efficiënt te laten zijn, maar om vrij weg te banen voor een goede introductie van de betreffende commerciële organisatie. Verder wordt ons alle succes gewenst en verneemt Marjan dat de apotheker in Natitingou, met wie zij een goede samenwerkingsrelatie heeft opgebouwd, helaas weer naar het zuiden zal vertrekken. Er zal dus een nieuw gezicht voor in de plaats komen. Enigszins ontluisterd staan wij weer buiten.
Donderdag 23 maart
Een dag die iedereen kent die een bezoek aan Boukombe heeft gebracht; de reis van Cotonou naar Boukombe. Ik vond hem zwaar, mogelijk ook door een gebrek aan caffeine en een overdaad aan warmte. Onderweg brengen wij een bezoek aan CAMA waar wij op hartelijke wijze worden ontvangen door zowel de leerkrachten als de leerlingen. Iedereen is zeer opgewonden over het feit dat er brailleboeken zijn geregeld en een tandem is geschonken. Binnenkort worden deze zaken allemaal overhandigd aan de school. Een korte stop bij Marisca en we aanvaarden het laatste stuk van de reis over de piste naar Boukombe, waar wij een bijzonder aangenaam huis aantreffen, vorzien van alle nodige voorzieningen en niet in de laatste plaats de hartelijke ontvangst van Marjan en Jetse in hun huis. Het zal niet gemakkelijk zijn om telkens weer nieuwe gasten te ontvangen, de weg te wijzen en er energie in te moeten steken. Het lijkt hen niet te deren en we voelen ons dan ook direct thuis.
Vrijdag 24 maart
Gelijk mee in het ritme van Marjan en Jetse. Ik spreek af om Marjan te helpen bij het spreekuur, terwijl de mannen afspreken bij Jetse in het labo hun ontdekkingstocht te beginnen. Wij hebben de startsituatie slechts op afstand meegemaakt, maar zijn bijzonder onder de indruk van de professionaliteit in het labo en de toewijding tijdens het spreekuur. Nog wat ongewend aan het Frans sla ik mij met behulp van een tolk dapper door de consultaties, onderwijl bekijkend hoe de structuur en organisatie in elkaar steekt. Het volste vertrouwen van de mensen maakt vanzelf dat je hen de beste zorg wil bieden. Wij zijn zeer gecharmeerd van de inzet van collega´s als Genevievre, Dominique en Sophie. Marjan krijgt een beetje een fip van het feit dat ik nog veel vraag, maar staat mij met engelengeduld bij in mijn eerste worstelingen.
We gaan eten en daarna weer terug naar het Centre, omdat er nog patiënten zitten te wachten en mensen met uitslagen van het labo terug komen voor verdere behandeling. Opvallend zijn de vele gevallen van palu en urineweginfecties. Ontwormen lijkt bij iedereen noodzakelijk. Heerlijk om te zien dat ook patiënten die geen urineweginfectie hebben door Marjan met volle overtuiging aan vijf keer per dag een druppel Echinaeforce in een liter water (goed mengen en helemaal opdrinken hoor!!!) toch geholpen worden aan een schone blaas en doorspoelde nieren in de komende weken, wat weer bijdraagt aan een goed herstel. De mannen zien bij Jetse cellen onder de microscoop die in Nederland alleen maar in de theorie vorkomen. Het is er echt en het leeft ook echt. Geweldig dat dat nu allemaal kan worden vastgesteld en daarna ook doelmatig worden behandeld!!
Zaterdag 25 maart
We spreken af om alledrie met Marjan en Albert mee het buitengebied in te gaan. De dorpsoudste heeft toestemming gegeven voor de komst van Marjan. Bij aankomst worden we ontvangen door de dorpsoudste en geven een aantal mensen een hand. Marjan geeft per ongeluk een vrouw met lepra een hand, enkelen van ons volgens spontaan haar voorbeeld. Win realiseren het ons direct en reinigen grondig onze handen voor aanvang.
Een geheel nieuwe ervaring, zittend onder de baobap zien we in de ochtend minstens vijftig mensen aan ons voorbij trekken. Lang en geduldig wachtend op hun beurt. Een totaal andere populatie dan ik gisteren bij het Centre heb gezien. Deze mensen hebben echt niets, maar dan ook helemaal niets. Echt ondervoede kinderen en ook hun moeders. In eerste instantie bekruipt me het gevoel dat dit water naar de zee dragen is. Maar het tegendeel blijkt waar. Bij aanvang spreek Marjan de mensen toe over het belamg van het koken van water, wassen van handen voor het eten en het doen van hun behoefte op vaste plekken. Kortom het basisproces voor de organisatie van een goede gezondheid. Een aantal mensen kunnen met een wormenkuur en vitaminen goed geholpen worden, maar weer andere vragen we dringend om naar het Centre te komen de maandag erop om acht uur. En reken er maar op dat we dien maandag braaf een deel van deze groep terug hebben gezien en we hebben enkele kinderen met Bilharzia, een paar urineweginfecties, kinderen en mama´s met schurft en een mogelijke tbc patiënt onze kant op gekregen. En ziedaar het tweede grote voordeel van dit soort bezoeken. Het heeft een belangrijke voorlichtende, maar vooral ook een signalerende functie voor mensen die anders de stap naar hulp te groot vinden (en vooral ook te duur). Na een intensieve ochtend van praten en voorschrijven spreken we af dat Kyros en Henk hun bevindingen verder willen uitwerken. Kyros heeft de hele ochtend ferrotebletten, vitamines en wormenkuren geteld en is dus wel uitgeteld en is vast van plan deze activiteit voor de toekomst naar de voorbereiding te verhuizen (indien dit uitvoerbaar en haalbaar is). Henk is inmiddels ook op de rit met de consultaties en het verwoorden ervan in de boekjes of het schrift voor degenene die geen boekje hebben. We slepen ons in de namiddag weer op de fiets richting centrum.
Voor mezelf stond er het assisteren van Salma in de planning, die ook weer met veel enthousiasme de zoveelste tijdelijke collega´s in haar kliniek ontvangt, maar daar erg nog steeds uitnodigend op reageert. Helaas kwamen er geen babies meer deze dag en we spreken af dat zij mij komt wekken ( al is het midden in de nacht) als er weer bevallen wordt.
Buiten wordt ik aangesproken door een oudere vrouw, die op de bevalling van haar oudste dochter wachtte. Zij geeft mij spontaan haar ketting, die mij zal beschermen tegen beten en `mal a la tete`. Er schattig en ik ben er trots op. We besluiten de dag door aansluiting op het terras bij Kyros en Henk, die daar graag een nabespreking houden met een biertje in de buurt.
Gelet op de maximale grootte van deze column beloof ik u dat de rest van ons verblijf de komende week door mij wordt ingeleverd. Tot dan!!
Zondag 26 maart
Al vroeg in de morgen wordt ik gewekt door de vroedvrouw met gerammel op de luiken; er gaat een vrouw bevallen in de kraamkliniek en ze had me de vorige avond bij de kroeg met de hand op haar hart beloofd dat ze me zou halen. In het schemerdonker dus bij Salma achter op de brommer gesprongen. Aangekomen in de kliniek handen wassen, schort aan en handschoenen aan. Salma geeft me al snel ruimte om te assisteren bij de bevalling. De bevalling verloopt wat moeizaam. Het is het eerste kind van deze jonge vrouw en de baby heeft dan ook wat moeite om op gang te komen. Navelstreng zat om de nek, in het vruchtwater gepoept en behoorlijk blauw. Terwijl Salma zich met grote toewijding, doch enigszins hardhandig om de baby bekommert zorg ik verder voor de moeder. De placenta ziet er verder prachtig uit en nadat ook het jongetje duidelijke tekenen van wellevendheid heeft gegeven. Veel tijd om op te ruimen is er niet, want terwijl moeder en kind naar de kraamzaal worden gebracht dient de volgende met vrijwel volledige ontsluiting zich aan. Salma nodigt me uit deze bevalling zelf te doen en ik ben het gelukkig nog niet verleerd. De volgende wereldburger dient zich aan. Weer een prachtig jongetje. Ook bevallen is in deze cultuur een totaal andere zaak dan ik gewend ben. Wat me opvalt, is dat de vrouwen die ik heb meegemaakt geen enkel uiterlijk vertoon hebben gegeven aan de bevalling. Geen schreeuw, geen kreun, niet eens een zucht! Een voorzichtig traantje heb ik zien rollen. De verloskamer is behoorlijk schoon en er wordt zoveel mogelijk steriel gewerkt. De bevallingstafel vind ik zeer oncomfortabel. De vrouwen kunnen zich nergens tegen afzetten en moeten hun eigen enkel vastpakken. Om de kosten van matjes uit te sparen krijgen ze bovendien een steek onder hun billen. Ik moet er niet aandenken om met zo´n ding onder mijn billen en met mijn handen om mijn enkels te persen. Mijn voornemen is dan ook om met Jetse te bespreken om voetsteuntjes te monteren aan de bevallingstafels, dat scheelt in ieder geval al! Maar het meest bijzondere vind ik toch wel dat ze vlak voor het persen een blinddoek omdoen. Zij mogen niet als eerste hun kind zien. Dat recht is voorbehouden aan de vader. Van Salma begrijp ik dat vrouwen alleen met toestemming van hun man het dorp uit mogen, dus ook alleen dan naar de kraamkliniek mogen komen. Na de geboorte is er geen enkele reactie op het geboren kind. Daar waar bij ons iedereen ondersteboven is van de komst van een kind betreft het hier niet meer dan het netjes afkoppelen, verzorgen van moeder en kind en wegbrengen. Het is niet belangrijk wat het geslacht is, hoe het eruit ziet of hoe het met het kindje gaat. Na de apgar score en de controle van placenta en eventuele nabloedingen worden moeder (met blinddoek) en kind naar de zaal gebracht. De baby wordt in de buurt van de moeder gelegd en het wachten is op de vader, die het kind verwelkomt met een ceremonie. De Tijdens de ceremonie strooit de vader de veren van een kip uit over moeder en kind. De hele kraamzaal is een sneeuwdeken van veertjes, hoezo vogelgriep? Pas na de ceremonie mag de moeder het kind zien, bij zich nemen en aan de borst leggen.
Weer enigszins verward ga ik terug naar huis, waar iedereen zich mooi maakt voor de kerkdienst. We praten wat na over de ervaringen van die morgen en Marjan laat met een folder zien welke campagne er door een franse organisatie wordt gevoerd in een oostelijker gelegen regio, om ervoor te zorgen dat kinderen die via een stuitbevalling ter wereld komen niet worden gedood, omdat deze behekst zou zijn. De folder legt aan de hand van plaatjes uit dat de baby in dit geval beter kan worden afgeleverd bij de politie, de kerk of een ziekenhuis. Ik dacht dat ik al een beetje begon te wennen, maar hier kunnen we niet goed bij.
De kerkdienst was een feest, al was de preek een hele zit. We worden welkom geheten, Marjan heeft mogen uitleggen wie we zijn en wat we komen doen en we dansen om beurten de benen uit ons lijf. Helemaal geweldig. Aan het einde van de dienst worden er zakjes koud en schoon water uitgedeeld, die zijn gekoeld in de koelkast die Lida en Jos hebben geschonken aan de kerk. Luid applaus valt hen op afstand ten deel en Marjan neemt dit graag namens de gulle gevers in ontvangst. Na de kerk lekker even de kroeg in gegaan (die uit de Lonely Planet!!) en eten wat oliebollen (de patat was niet te verkrijgen).
´s Middags geven Kyros en ik gehoor aan het verzoek van Marjan om de plaatselijke middenstand te ondersteunen en bestellen een echt Afrikaans pak bij Sonia. Niet nodig, maar wel tof!
Zondag rustdag, lekker! `s avonds gaan we eten bij Isodor en zijn vrouw. Geheel tegen hun regels in vraagt Marjan of zijn ouders en vrouw en kinderen samen met ons mee mogen eten. Normaal gesproken eten de vrouwen en kinderen wat er overblijft. We hadden afgesproken om vooral weinig van de dure gerechten te eten. Dus de gefrituurde kaas, de saus en de eieren laten we zoveel mogelijk liggen en geven het direct aan de kinderen, zonder onbeleefd te willen zijn. De maaltijd moet hen een fortuin gekost hebben. Er komt heel wat aanloop, ook Albert eet een bordje mee en samen doen ze voor ons een geweldige vogeltjesdans terwijl ze erbij zingen. Waarom heb je eigenlijk een televisie nodig?
Maandag 27 maart
Het is maar goed dat we zijn uitgerust! Als Marjan en ik maandag bij het Centre komen zit de wachtkamer echt bomvol! We zien veel gezichten van mensen die we zaterdag in hun eigen dorp hebben ontmoet en uitgenodigd hebben om naar het Centre te komen. Jetse krijgt die dag een enorme hoeveelheid verzoeken binnen. Veel van onze vermoedens worden (helaas) bevestigd en we worden in staat gesteld om een gerichte therapie voor te schrijven. Omdat Sophie zich nog niet heeft gemeld in het laboratorium kan Dominique niet gemist worden. Genevievre vraagt een van de wachtenden om Brigitte voor me te gaan halen. Zij heeft me eerder geweldig geholpen als tolk en tot mijn grote vreugde kwam ze direct om ons vervolgens de hele dag terzijde te staan. Brigitte is mijn Favorite.
Kyros en Henk zijn intussen aan de slag met de medicatielijsten van Marjan, die zij met grote zorgvuldigheid en veel studieuren heeft samengesteld. Met respect en bewondering voor haar werk gaan de heren apothekers met hun kritische blik door het excel sheet. Wanneer wij halverwege de middag even een hap komen eten (voor Jetse nemen we wat mee terug, er is veel te veel werk die dag!) dienen Kyros en Henk een verzoek in voor een serieus overleg met Marjan. We hebben allang in de gaten dat Marjan niet gaat zitten voordat iedereen die hulp nodig heeft ook geholpen is. Het risico is alleen, dat het doel van onze komst niet gerealiseerd wordt wanneer we niet in alle rust met Marjan kunnen gaan zitten. Helaas moeten we nog even terug naar de kliniek om de laatste wachtende mensen te helpen en tegen zevenen komen we moe maar voldaan binnen. We hebben die dag 87 patiënten gezien en weten in ieder geval voor wie de Stichting het doet! Lisette stuurt Marjan met Jetse vast naar huis, want Kyros en Henk wachten al lang op hun gesprek met Marjan. Terwijl wij het Centre nog even opruimen en schoonmaken kunnen de mannen aan de gang. Op weg naar huis bij Jetse op de brommer nemen we nog een paar koude biertjes mee. We spreken voor de volgende dag af dat we een paar andere lokaties gaan bezoeken en dat de middag wordt gebruikt voor een farmaceutisch overleg! Met deze wetenschap sjokken we weer heerlijk naar ons favoriete terras, waar de lokale middenstand inmiddels zeer goed weet in te spelen op haar tijdelijke markt, er staat namelijk genoeg bier koud voor ons en iedereen die nog aanschuift voor de hele avond. Wat dat betreft is er geen enkel cultuurverschil!!!
Dinsdag 28 maart
Jetse begint zich voor te bereiden op zijn vertrek en Marjan neemt ons mee naar lokaties die voor wat betreft ontwikkeling nog niet op het niveau van Boukombe staan. Vooral van Manta schrikken we nogal. Eten onder de bedden, erg vieze muren en een farmacie die die naam echt niet mag verdragen. Zo krijgen we een beetje een beeld van het niveau waar Marjan in is begonnen en ons respect groeit met terugwerkende kracht. In de middag krijgen Henk en Kyros alle ruimte om hun bevindingen, adviezen en alternatieven op de door Marjan samengestelde lijsten te bespreken. Ondanks het feit dat een behoorlijk aantal middelen die op de lijst staat ( en dus ook in het magazijn liggen) het advies `weggeven aan `Tanquieta` of `vernietigen` meekrijgt, neemt Marjan de adviezen van de professionals over. De eerste schreden op weg naar een formularium. De stappen die Kyros en Henk deze week ook nog willen zetten betreffen de houdbaarheid van de medicijnen, de routing en de opslag. Kortom, we zullen Marjan nog een paar keer nodig hebben. Op haar beurt begint Marjan veel last te krijgen van het aanstaande vertrek van Jetse. Het is duidelijk dat ze niet uitkijkt naar een paar weken alleen in Boukombe….
Woensdag 29 maart
Een heel bijzondere dag in Boukombe. We komen aan op het Centre en dit lijkt uitgestorven. De collega´s zijn er wel, maar verder is er niemand. Wachtkamer leeg, straten leeg. Het is ongelooflijk, maar tussen 10 en 11 zal er een Eclips zijn en ondanks dat er in de kerk aandacht is besteed aan het feit dat de boze geesten hier niets mee van doen hebben, blijven alle mensen toch maar in hun tata´s. Een vreemde sfeer in Boukombe. De stilte en het bijzondere licht maken het waarachtig nog mysterieus ook. We kijken om beurten door de eclips brilletjes (niet alle medewerkers durven te kijken) en proberen onze dag zinvol te vullen. Jetse heeft nog werk te over. Kyros, Henk, Marjan en ik lopen langs de gebouwen om de opslagmogelijkheden, de koelingsmogelijkheden en de routingzaken te bespreken. Met Jetse bespreken we de aanpassing van de bedden in de verloskamer. Zelf probeer ik Virmaine het gebruik van het automatisch patientendossier bij te brengen (met de computer dus). Een geweldige instructeur had ze aan mij. Ik vergeet op te slaan en bij de eerstvolgende stroomuitval (we hebben er wel vijf die dag), was ik alles kwijt en kon opnieuw beginnen. Kyros scheldt mij vrolijk uit tot grote verwondering van de Afrikaanse collega´s. Ik ben immers ouder en dat kan toch niet zomaar· Mooi wel dus. Marjan verrast ons niet wanneer zij ons aankondigt met Jetse mee te willen gaan wanneer ze een ticket kan krijgen op dezelfde vlucht. Misschien een goed idee om een even afstand te nemen en bij te komen. Het is een zware tijd geweest in de aanloop hiernaar toe. Het ticket wordt gekocht en er moet ineens heel veel geregeld worden. Hierdoor lijkt de tijd die nog nodig is om de farmaceutische zaken te bespreken beperkt te zijn. Alle medewerkers maken zich zorgen over het vertrek van Marjan, ze komt toch nog wel terug? Iedereen wordt uitgenodigd voor een medewerkerbijeenkomst op donderdagmiddag op het Centre.
´s Middags nog gewerkt op het Centre. De routine zit er lekker in. HB´s prikken, palu testjes doen. Echt fantastisch materiaal om in zeer korte tijd een goede diagnose te stellen. Die zouden ook in de koffers voor de buitenconsulten moeten zitten. Dat zou echt opschieten. Die koffers hadden Henk en Kyros ook nog willen screenen, maar daar komt het niet meer van helaas. We moeten toch nog een keer terug komen voor het vervolg.
´s Avonds zijn we uitgenodigd bij Nicaise om bij hem te eten. Wederom een zeer riante maaltijd, waar we zo weinig mogelijk van proberen te eten. Gelet op het aantal monden wat daar gevoed moet worden laten we ongetwijfeld te weinig over. We krijgen als `Farmaciens`een prachtig masker als wisseltrofee als dank voor de hulp aan Boukombe van Nicaise. We hadden wel wat voor hem mee kunnen nemen, hij heeft zo goed voor ons gezorgd de hele week! De minderen hebben weer ballonnen en bellenblaas gekregen uit de tas van Apotheek Jansen in Hoogeveen, de apotheek van Kyros. Ze hadden een inzamelingsactie gehouden en we hebben de hele week veel kinderen blij gemaakt met ballonnen, jojo´s stiften, schriften en wat al niet meer. Bij terugkomst gaan we lekker naar ons terras. Veel bekenden schuiven aan en de kroeg heeft weer een top/avond. Thuis aangekomen hebben we nog een goed gesprek en een lekker glas cognac. De muziek gaat aan en voor we het weten staan we tot midden in de nacht te dansen. Een heerlijke ontlading en we eten alle boerkaas uit Nederland op!
Donderdag 30 maart.
Het bezoek aan Tanquieta moet wachten tot een volgende keer. We gaan ons klaarmaken voor vertek. De volgende morgen om 4 uur op om de terugreis te aanvaarden.
Ík ga nog met een paar lakens naar Facile, die hier kraamtassen van naait voor Marjan. Weer zo´n prachtige vrouw met een gouden hart. Ik herkende haar niet, maar zij mij wel. Afgelopen maandag was ze er bij toen de hele wachtkamer in lachen uitbarstte nadat ik voor de derde keer een patiënt opriep door vanaf het carnet de naam weer zo slecht uit te spreken, dat niemand mij begreep. Dit leidde uiteindelijk tot nogal wat hilariteit. Facile belooft tijdens Marjan´s afwezigheid de tassen te maken en naar Salma te brengen. In de middag hebben we met Henk en Kyros nog een vervolggesprek over opslag en vervaldata. Een bijkomend groot probleem is toch wel dat er geen mogelijkheid is om vervallen medicijnen te vernietigen. Bovendien is een extra medicijnkoelkast echt noodzakelijk. En hoe brengen we negen opslagplaatsen terug naar maximaal twee? We spreken af om op zaterdag in alle rust in Cotonou nog eens met elkaar verder te praten. Na de medewerkerbijeenkomst (waarin ook aan de heren is aangegeven alle dames die niet aan hen toebehoren met rust te laten op straffe van????) komt iedereen naar het huis van Marjan en Jetse waar een dansgroep afscheid neemt van ons allemaal. Ze zingen en dansen voor de blanken die komen helpen, voor een veilige terugkeer van Marjan en Jetse en voor de medicijnmensen die in Nederland voor verdere hulp aan het werk gaan. Aansluitend eten we een door Salma gekookt maal bij Marjan en duiken nog voor een laatste keer de kroeg in.
Vrijdag 31 maart
Na een enge hobbelige rit in een Peugeot die in Nederland 10 jaar geleden de APK al niet meer gehaald zou hebben, een lange rit in de bus naar Cotonou, zijn wij blij om aan het einde van de dag in het koele zwembad van Hotel du Port te duiken. Wat een weelde!!
Zaterdag 1 april
We bezoeken de ateliers om nog zaken mee te nemen voor Lida om op Koninginnedag te verkopen en nemen zelf nog wat souvenirs mee voor het thuisfront. Henk en Jetse gaan op koelkastenjacht. Henk heeft namens Farmacie Mondiaal een joelkast aangeboden voor de medicijnen! Tijdens de lunch in Costa Rica (ook hiervoor dank je wel Henk) bespreken we de laatste farmaceutische onderwerpen. Iedereen is tevreden met de behaalde resultaten van de afgelopen twee weken. We komen zeker terug voor het vervolg, maar gaan nu eerst in Nederland ons rapport uitwerken, plannen uitschrijven en middelen en mensen vinden om vervolgens binnen een jaar terug te komen voor een (trainings)vervolg.
Vol van de indrukken ideeën gaan we weer terug naar huis. Marjan en Jetse zien we nog in Nederland, wat zal iedereen verrast zijn om hen samen te zien! Even wat afstand nemen van Boukombe geeft vast nieuwe impulsen om weer met volle kracht vooruit te gaan. Keep up the good work!
Lisette Havermans
